ALLE BASISINFORMATIE VOOR JE SPREEKBEURT!
Zelden was er een gebeurtenis die zo groot ingreep in de geschiedenis van de mensheid als de Tweede Wereldoorlog. Als je je dat realiseert, is het natuurlijk heel erg kort door de bocht om die periode, met aanloop en afloop “even” te beschrijven in tien stappen. Op de eerste plaats omdat je elk gevoel voor nuance verliest wanneer je zoiets complex probeert te vangen in een overzicht, ongeacht of het dan om drie, tien of misschien wel honderd stappen gaat. En op de tweede plaats omdat daarmee de menselijke gevolgen, of juist alle misdaden tégen de menselijkheid, dan ingedikt worden tot een abstract geheel. Het enorme leed dat daarachter schuil gaat, dreigt dan uit het oog te worden verloren.
Tegelijk moet je vaststellen dat de Tweede Wereldoorlog steeds langer geleden is. Het wordt voor mensen steeds moeilijker om zich een beeld te vormen van waar het in die oorlog nou om te doen was. Of hoe die gevoerd werd. Of zelfs: tussen wie.
De volgende tien stappen zijn bedoeld als overzicht, als raamwerk waarin individuele gebeurtenissen te plaatsen zijn. Het, per stap, opsommen van alle gebeurtenissen is onmogelijk. Maar voor ieder die meer wil weten hierover zijn er offline en online tienduizenden boeken en artikelen over personen en gebeurtenissen uit de Tweede Wereldoorlog. Veruit de meeste laten zich goed plaatsen bij één van de tien stappen.
We hebben elke stap beperkt tot 100 woorden. Dus hier is ie dan: de Tweede Wereldoorlog in duizend woorden:
1. DE OUDE WERELDORDE
De Eerste Wereldoorlog duurde van 1914 tot 1918. Nederland deed daarin niet mee. Duitsland verloor die oorlog van de geallieerde landen, zoals Engeland, Frankrijk en de USA. In het vredesverdrag, het Verdrag van Versailles in 1919, kreeg Duitsland strenge voorwaarden opgelegd. Ondertussen was in Rusland de revolutie uitgebroken in 1917 en waren de communisten aan de macht gekomen. Zij wilden dat de politieke macht bij de arbeiders kwam te liggen. Overal kwamen er communistische groeperingen, die dit ook in eigen land wilden doorvoeren. Zo ontstond in 1922 uit Rusland de Sowjet-Unie, een enorm land over twee continenten, Europa en Azië.
2. DE OPKOMST VAN HITLER
Adolf Hitler had als Oostenrijker meegevochten bij Duitsland in de Eerste Wereldoorlog. Hij was verbitterd door het verlies en richtte een eigen politieke partij op, de NSDAP. In 1923 wilde hij de macht grijpen maar dat mislukte. In de gevangenis schreef hij Mein Kampf, waarin hij verklaarde dat de Joden een slecht mensenras waren en het Duitse volk recht had op meer grondgebied. Ondertussen was een economische wereldcrisis uitgebroken. Hitler gaf de Joden de schuld. Bovendien waarschuwde hij tegen de communisten. In 1933 werd Hitler in Duitsland democratisch gekozen. Hij schakelde zijn tegenstanders uit en bouwde een nieuw leger op.
3. DE AS VAN HET KWAAD
Duitsland kreeg twee vrienden: Italië en Japan. Die drie samen werden de As-mogendheden genoemd. En er waren ook kleinere landen in Oost-Europa die zich aansloten bij de Asmogendheden. Italië wilde een groot deel van Afrika inlijven en Japan, dat in de jaren ’30 oorlog voerde met China, wilde meer macht in Azië. Belangrijk voor de economische groei waren grondstoffen. Japan had die zelf niet, maar omliggende landen hadden die wel, zoals ook de Nederlandse kolonie Nederlands-Indië. Met de Sowjet-Unie maakte Duitsland in augustus 1939 de afspraak dat beide landen elkaar niet zouden aanvallen. Een maand later viel Duitsland Polen binnen.
4. DE BEZETTING
Na Polen viel Duitsland eerst Denemarken en Noorwegen aan en in mei 1940 ook Nederland, België, Luxemburg en Frankrijk. Na korte gevechten werden die bezet door het Duitse leger. Hitler wilde ook Engeland veroveren, maar uiteindelijk kwam het zover niet, ook al omdat de Engelse luchtmacht hevig tegenstand bood aan de Duitse Luftwaffe. Maar West-Europa was dus grotendeels in Duitse handen gekomen. Engeland stond alleen. Verrassend was Hitlers aanval op de Sowjet-Unie in 1941. En, in 1941 en 1942, de aanval van Japan op o.a. Singapore, Nederlands-Indië en een aantal Amerikaanse eilanden. Zo belandde ook de USA in de oorlog.
5. HET DAGELIJKS LEVEN
Tussen de door Duitsland bezette gebieden waren er nogal wat verschillen. In Oost-Europa was het Duitse leger niets ontziend. Maar in West-Europa bleef het na de eerste gevechten redelijk rustig en leidde de bezetting vooral tot nieuwe regels en schaarste aan brandstof en levensmiddelen. Voor Joodse inwoners veranderde er wel meteen veel. De rest van bevolking zag dit maar durfde er niet tegen op te treden. En dan waren er ook nog mensen die graag juist met de Duitsers samenwerkten… Toen Duitsland het later in de oorlog veel moeilijker kreeg, werd het Duitse regime in de onderdrukte landen steeds strenger.
6. DE JODENVERVOLGING
In Duitsland wonende Joden kregen het zwaar nadat Hitler daar de baas was geworden. Hun vrijheden werden ingeperkt en hun bezit ontnomen. Velen emigreerden, soms naar Amerika, maar soms ook naar landen dichtbij. Maar toen die óók bezet werden, werd het moeilijk om nog weg te komen. Hitler wilde het Joodse ras helemaal uitroeien en tijdens de Wannsee Konferenz werd door Duitse militairen en ambtenaren geregeld dat dit grootschalig zou worden aangepakt: de zgn. Endlösung. Miljoenen Joden werden weggevoerd naar vernietigingskampen, meestal in voormalig Oost-Europa, en daar vermoord. Overigens werden niet alleen Joden vervolgd, maar bijv. ook homoseksuelen en zigeuners.
7. HET VERZET
Tegen de overheersing en de Jodenvervolging kwam verzet. Zo waren er in Oost-Europa groepen partizanen. In West-Europa was het meestal kleinschaliger maar niet minder gevaarlijk. Iedereen die onderduikers hielp of zich op een andere manier niet aan de Duitse regels hield, kon opgepakt, gemarteld en vermoord worden. Het aantal mensen dat zich in bezet gebied met verzet bezig hield, bleef dan ook beperkt tot een paar procent van de totale bevolking. Toch regelde het verzet bonnen voor levensonderhoud en schuilplekken voor onderduikers of bemanningen van neergeschoten vliegtuigen, maakte en verspreidde het illegale krantjes met betrouwbare informatie, of verrichte het sabotageacties.
8. HET OOSTFRONT
De ommekeer van de oorlog begon medio 1941, toen Duitsland de Sowjet-Unie aanviel. Aan dit Oostfront kon Hitler heel ver oprukken. In de winter liep de Duitse aanval vast maar Russische steden werden lang belegerd voordat grote tegenaanvallen kwamen. Vanaf 1943 werd het Duitse leger echt teruggedrukt. Het Russische leger was niet zo modern maar wel véél groter. Bovendien had Stalin ervoor gezorgd dat veel fabrieken vlak na de Duitse inval hun productie verplaatsten naar gebieden achter de Oeral, vér bij het Duitse leger vandaan. En de Sowjet-Unie had, in tegenstelling tot Duitsland, bijna onbeperkt grondstoffen als ijzer en olie.
9. DE BEVRIJDING
Naast de Sowjet-Unie hadden Duitsland en Italië ook terrein verloren in Afrika en was er in 1943 een geallieerde invasie in Zuid-Italië. Aan de Europese bevrijdingsoperaties deden vooral Amerikaanse, Britse, Canadese, Franse en Poolse militairen mee. In Normandië kwamen de geallieerden op D-day, 6 juni 1944, aan land. Vanaf augustus kwam de bevrijding hier goed op gang en werd een deel van de in 1940 bezette landen nog in 1944 bevrijd. In 1945 volgde de rest. Hitler pleegde zelfmoord op 30 april en Duitsland capituleerde op 8 mei. Japan volgde in augustus, na twee Amerikaanse atoombommen op Hiroshima en Nagasaki.
10. DE NIEUWE WERELDORDE
Stalin, de Amerikaanse president Roosevelt en de Britse premier Churchill hadden begin 1945 tijdens de Yalta Conferentie afspraken gemaakt over Europa na de oorlog. Het betekende dat een groot deel van Europa onder Russische invloed kwam. Duitsland werd verdeeld in Oost- en West-Duitsland. De Koude Oorlog stond op uitbreken… In Azië was Japan verslagen maar de landen die bezet waren geweest wilden voortaan zelfstandig zijn. Dit leidde o.a. tot de Indonesische onafhankelijkheid in 1949, na gevechten met Nederlandse troepen. Door de Tweede Wereldoorlog zijn wereldwijd 72 miljoen mensen omgekomen. In Nederland waren er dat 200.000 - de helft daarvan joods.
En daarmee is de Tweede Wereldoorlog in tien keer honderd woorden neergezet. Met alle beperkingen van dien, die we al in de inleiding noemden. Maar deze tien stappen bieden enige achtergrond bij individuele gebeurtenissen, groot en klein, zoals die geregeld opnieuw onder de aandacht komen.
